Türkler, İslamiyet?ten önce, Şamanizm?in yanı sıra,

Budizm,

Maniheizm,

Hıristiyanlık

Musevilik gibi inançlardan da etkilenmişlerdi.

Hazarlar Museviliği,

Uygurlar Manihaizm?i,

Tabgaçlar Budizm?i

Kabullenmişlerdi,

****

Türklerin göçü, güneye ve batıya olmak üzere,

iki doğrultuda gerçekleşti.

Batı?ya göçler Sasani engeli ile karşılaştı.

Sasanileri yıprattılar ama çökertemediler.

****

Arap orduları 634?te Yermuk Savaşı ile

Bizans?ı Suriye?den çıkardı.

Ardından 641?de, Nihavend Savaşları ile

Sasanileri ortadan kaldırıp, İran?ı ele geçirdi.

Sasani engelini aşılınca başlayan,

Türk-Arap ilişkileri mücadeleli geçti.

Araplar akınlarını Talas?a kadar ilerlettiler.

Çinliler ve Araplar karşı karşıya geldiler.

Abbasiler döneminde ki Talas Savaşı?nda (751),

Araplar Türklerle birlikte Çinlilere karşı savaştılar.

Çin, Orta Asya?dan çekildi.

Araplar bölgeye hakim oldu.

****

Emeviler?in Arap olmayan uluslara karşı,

baskıcı tutumuna karşın,

Abbasiler, daha ılımlıydılar.

Ayrıca Abbasilerin yanı sıra Samanilerin de,

Türklerden yararlanmasının,

İslam?ın yayılmasına yardım ettiği söylenebilir.

****

Araplarla ilişkiler,

Türkler arasında İslam?ın yayılmasını hızlandırdı.

Buhara, Semerkant, Fergana ve Curcan gibi büyük Türk şehirleri,

İslam kültür ve uygarlığının önemli merkezi haline gelmeye başladı.

Askerlik sanatındaki üstünlükleriyle tanınan Türkler,

artık yeni dinlerine, katkı sağlayan duruma gelmişlerdi.

****

IX. yüzyıldan itibaren, Müslüman devletleri kurmaya başladılar.

Tuluniler (875?905),

Karahanlılar (840?1212),

Gazneliler (969?1187),

Selçuklular (1040?1308),

Harezmşahlar (1077?1231) gibi.

****

Türklerin İslam?ı benimseme nedenleri:

*-Eski Türk inançları ile İslamiyet arasındaki benzerlikler,

*-Araplar ile Türkler arasında yoğun ekonomik ilişkilerin varlığı,

*-İslam uygarlığının her alanda çağın en üst uygarlığı olması,

*-Müslüman şeyh ve dervişlerin yoğun dinsel propagandaları,

İslamlaşma XIV. yüzyıla kadar sürmüştür.

****

İslam Dini, Türklerin yaşadığı bölgelere ulaşıncaya kadar,

?karşılaştığı değişik kültürel ve dinsel unsurları?,

bünyesine almak zorunda kalmıştı.

Bu esneklik, Türklerin İslamlaşmasında etkili olmuştu.

****

Türkler İslam?ı İran kültürünün merkezi Horasan yoluyla almışlardı.

İran uygarlığı, Türklerden önce,

İslam üzerinde de önemli etkilerde bulunmuştu.

İslam yayılırken başka uygarlık ve dinlerden de etkilenmişti.

Bilahare çeşitli mezhepler ortaya çıkmıştı.

****

Şehirlerin aksine köylerde ve göçebe boylarda,

İslamlaşma daha yavaş olmaktaydı.

Şehirlerde daha çok Sünni derviş ve şeyhlerin faaliyetlerine karşın,

köylerde ve göçebe boylarda,

daha çok Alevi eğilimli dervişler ve babalar,

propaganda faaliyetleri yürütmekteydiler.

****

Oğuz aşiretleri, İslamlığı yavaş yavaş kabul etti;

fakat bu görünürde olan İslamlık cilası altında,

?eski geleneklerinin ve önceki dinlerinin? etkisi altında bulunuyorlardı.

kendi ?kam?larına bağlı idiler.

?kam?ların yerini artık ata veya baba unvanlı dervişler almaktaydı.

****

İslam öncesi dönemden kalma,menkıbeler,

?İslami şekil kazandırılarak?,

ata veya baba unvanlı dervişlerce halka yayılıyordu.

Böylece Türkler İslam dinini benimserken,

büyük ölçüde eski inançlarını ve geleneklerini de muhafaza etmekteydiler.