Bir yandan,
Mısır İskenderiye okulu kökenli,
Ali yandaşı sufilerin görüşlerine,
diğer yandan da,
Saabiliğe dayanan İsmaililik,
Batıni inancın,
tüm İslam dünyasına,
yayılmasında etken olmuştu.
İsmaililik, Şamanist Türkler arasında,
çok daha çabuk yayılmıştı.
Çünkü;
Şamanizm?de Batıni bir yön vardır.
****
M.S.700?lerde Çin,
Batı Türkistan?ın,
önemlice bir bölümünü,
ele geçirmişti.
Ardından, Çinliler saldırı başlattı,
Türkler, Abbasi?lerden yardım istedi.
Arap ordusunun yardımı ile,
Türkler, Talas meydan savaşında,
Çinlileri yendi
ve Batı Türkistan,
Çin?in elinden kurtarıldı.
****
Bu işbirliği sonucu,
bazı Türk askerleri,
Halifeler tarafından para karşılığı,
hizmete alındı.
****
Türk askerlerinin başarısı,
Türklere olan talebi artırdı.
Bu talep, göçü başlattı.
9. yy.da Türkler,
Horasan ve civarında,
çoğunluğa ulaşmışlardı.
****
Bölgeye yerleşen,
Şamanist Türkler;
?bölge sakinleri,
başka bir dinden olanları,
aralarına almadığından?,
uyum sağlamak için,
Müslümanlığa geçti.
Şehirlere yerleşenler,
Sünniliği tercih ederken,
göçebeler, İsmailiği seçiyordu.
****
Ahmet Yesevi,
bu dönemde(12. yy) dünyaya geldi.
Horasan ve civarında,
İsmaili Dai?lerinin yanı sıra,
Fütüvve örgütü de yaygındı.
Yesevi, Horasan İsmaili tekkesinin,
şeyhi konumuna yükseldi.
Müritleri, halk arasında Horasan erenleri,
ya da ?Baba Erenler? olarak tanındılar.
****,
Horasan tekkesinde de müritlerin:
*-Şeyhin emirlerine kesinlikle uymaları,
*-sembolleri ve sırları, anlamak için,
öğreticileri sabırla dinlemeleri,
*-sözlerinde ve eylemlerinde,
kesinlikle doğru olmaları,
*-özellikle de ser verip,
sır vermemeleri beklenirdi.
****
Yesevi,
kendi tekkesinde,
Şamanist inançlar doğrultusunda,
değişiklikler yaptı.
Mesela, yedi aşamayı,
dokuza çıkardı.
Bir müridin, şeyh unvanı alabilmesi için,
bu dokuz aşamayı geçmesi şarttı.
****
Bu aşamalardaki,
erenlere verilen adlar,
şöyledir:
*-Tövbe edenler,
*-Bilginler,
*-Zahidler,
*-Sabirler (Sabredenler),
*-Salihler (Kurtulanlar),
*-Raziler,
*-Şakirdler (Öğrenciler),
*-Muhibler (İstekliler),
*-Arifler (Gönül Erenleri).
****
Son basamağa ulaşan,
ariflerin hedefi:
*-Tanrısal gerçeğe ulaşmak,
*-ruhun tekamülünü sağlayarak,
*- Tanrı ile bir olmaktır.
Yesevi?ye göre:
*-bunun yöntemi içe kapanmaktır.
*-Yüce Tanrıyı, akıl ile anlamanın,
imkanı yoktur.
*-Arif kişi içine dönmeli,
*- Tanrıyı içinde aramalıdır.
****
İçe kapanış,
*-benliğini bir yana atmayı,
*-Tanrıdan başka bir varlık,
düşünmemeyi gerektirir.
*-Ayrıca da;
elden geldiğince,
azla yetinmeyi sağlar
****
İçe kapanışla sağlanan derin sezgi,
ruhu Tanrıya ulaştıran,
sevginin uyanmasına olanak sağlar.
İçe kapanan Arif (Kamil) kişi,
üç aşamadan geçer:
*-Kendini bilme;
*-Gerçeği kavrama;
*-Tanrıya ulaşma.
İşte bu noktada Kamil İnsan,
artık Tanrıyla bir olmuştur.